• Heb jij een pestverleden?

    De gevolgen hiervan zijn groot!

De gevolgen van een pestverleden

Er is tegenwoordig gelukkig veel aandacht voor pesten. Op scholen zijn er projecten over, er zijn weerbaarheidstrainingen ontwikkeld en landelijk zijn er zelfs campagnes opgestart. Dit is echter pas een ontwikkeling van de laatste jaren. Vroeger was er weinig aandacht voor pesten. Op scholen waren er geen preventieve projecten of hulp en ook thuis konden velen niet terecht met hun verdriet. Een pestverleden heeft echter grote gevolgen op zowel sociaal, fysiek en mentaal vlak. Mensen die in hun jeugd gepest zijn, hebben daar zelfs veertig jaar later nog last van, zo melden Britse onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift American Journal of Psychiatry.

In mijn praktijk heb ik regelmatig te maken met cliënten die hulp zoeken, omdat ze te kampen hebben met lichamelijke en psychische klachten waarbij uiteindelijk het pestverleden de oorzaak blijkt te zijn. Een zeer geschikte therapievorm voor het verwerken van een pestverleden is EMDR therapie.

Een voorbeeld uit mijn praktijk

Karel is een man van 52 jaar. Hij komt bij mij met burnout symptomen. Karel is getrouwd met Miriam en samen hebben ze twee puberzonen. Hij vertelt dat hij erg veel moeite heeft om in groepen te praten, dan slaat hij dicht en krijgt hij een rood hoofd. Hij vindt het erg moeilijk om in de aandacht te staan, hij maakt zich liever onzichtbaar. Emoties zal hij niet snel tonen, dan ben je zwak zegt hij. Hij vind het moeilijk om eigen grenzen te bewaken waardoor hij veel te veel werk op zich neemt. Maar ook thuis krijgt hij steeds vaker ruzie. Zijn vrouw vindt dat hij wel eens wat meer “ballen” mag tonen en voor zichzelf op mag komen. Karel kan helemaal niet tegen ruzies, hij gaat die het liefst uit de weg. Alles bij elkaar is het hem teveel geworden en is hij momenteel alleen maar moe, uitgeput en depressief.

Tijdens de sessies komt naar voren dat Karel een pestverleden heeft. Hij was vroeger klein, mager had een brilletje en kon op school niet goed mee komen met lezen. Genoeg redenen voor klasgenoten om hem dagelijks het mikpunt te maken van pesterijen. Zo vertelt hij dat hij keer met een nieuwe trui naar school ging waar de pesters hem erg om uitgelachen hebben, zo erg dat hij uiteindelijk zijn tranen niet kon bedwingen en weggelopen is uit de klas. Hij schaamt zich nu nog dat iedereen zijn tranen heeft gezien. Sinds die tijd heeft hij nooit meer gehuild. Thuis vertelde hij nooit wat er buitenshuis gebeurde, zijn ouders hadden immers hun handen vol aan de boerderij en de andere kinderen. Hij heeft het één keer gezegd, maar toen zei zijn vader: “je slaat er maar gewoon op los jongen, laat zien dat je een kerel bent.”

Karel is gaan geloven dat hij ‘niet goed genoeg is’, ‘er niet bij hoort’. Vanaf de middelbare school is hij zich gaan aanpassen. Meepraten, onopvallend zijn. Discussies of confrontaties wist Karel haarfijn uit de weg te gaan. Hij werd die aardige jongen die je er wel gezellig bij kon hebben. Het werd een soort automatisme of tweede natuur van Karel om iedereen te vriend te willen houden. Maar iedereen te vriend houden is onmogelijk en het zorgt ervoor dat je jezelf helemaal kwijt raakt. Het ‘overleven’ kost hem zoveel energie dat hij uiteindelijk in een burnout is gekomen.

Pesten en het brein

Het pesten heeft geleid tot nare ervaringen. Die negatieve ervaringen zijn opgeslagen in ons brein. Een onderdeel van ons brein is de amygdala, bestaande uit twee amandelvormige delen. De amygdala’s worden ook wel ons alarmbrein genoemd en zijn onderdeel van het limbisch systeem. Dit deel van onze hersenen is continu aan het scannen of er gevaar dreigt. Dit doet de amygdala aan de hand van opgeslagen herinneringen en de daarbij behorende emoties. Op het moment dat de amygdala’s gevaar scannen, zorgen ze automatisch voor signalen naar ons lichaam en worden er stresshormonen aangemaakt. Dit alles om te vechten, vluchten of bevriezen.

Stel dat je op 3-jarige leeftijd gebeten bent door een hond, waarbij je je enorm angstig hebt gevoeld en verstijfd bent blijven staan. De amygdala’s hebben dan opgeslagen dat honden gevaarlijk zijn, dat ze angst oproepen en je laten verstijven. Op het moment dat jij dan als volwassene een hond ziet lopen, detecteren de amygdala’s gevaar en zullen je automatisch weer angst laten voelen en laten verstijven.

De amygdala’s spelen ook een grote rol bij de ervaringen van pesten. Je bent uitgelachen in groepsverband, je werd van je fiets afgetrokken in de fietstunnel of werd pas als laatste gekozen bij de gymlessen. Allemaal ervaringen die opgeslagen zijn met een vervelende emotie en waar de amygdala’s alarm op blijven slaan. Als volwassene kan je dus in situaties die de amygdala herkent uit het verleden, steeds weer de emotie voelen van toen en in dezelfde strategie schieten. Je klapt dicht bij dominante figuren, vermijd aandacht, weet geen woord uit te brengen tijdens een vergadering of gaat hard werken om aardig gevonden te worden.

Pesten en verlies aan eigenwaarde

Door het pesten heeft het alarmbrein niet alleen de herinneringen opgeslagen die traumatisch waren, maar zijn er ook allerlei overtuigingen vast komen te zitten. Veel gehoorde overtuigingen zijn;

  • Ik doe er niet toe
  • Ik word niet gehoord
  • Ik ben niet belangrijk
  • Ze nemen me niet serieus

Allerlei gedachtes die zeer bepalend zijn voor de ontwikkeling van je eigenwaarde. Daarbij hebben we allemaal veiligheid nodig in onze jeugd om ons op persoonlijk vlak te kunnen ontwikkelen. Veel mensen met een pestverleden zijn zich terug gaan trekken, hebben het gevoel er alleen voor te staan en ervaren weinig sociale steun. Dit alles zorgt voor een verminderde eigenwaarde die ook op volwassen leeftijd nog sterk aanwezig is.

Ontkenning bij pesten

Waarom heeft de ene persoon later meer last van zijn of haar pestverleden dan de andere? Dit heeft vooral te maken met erkenning of juist met ontkenning van het probleem. Op het moment dat pesten niet erkend wordt, sta je er helemaal alleen voor met al je angsten en onzekerheden. De leerkracht die het niet ziet, thuis waar je niet terecht kan óf waar je zelf aanvoelde dat er geen ruimte voor was. Voorbeeld is Karel die de boodschap van zijn vader mee kreeg “je slaat er maar gewoon een keer op”. Hij heeft als kind nergens steun ervaren en is het allemaal alleen gaan verwerken. Op het moment dat zijn vrouw tegen hem zegt dat ze zou willen dat hij wat meer ‘ballen’ had, detecteert zijn alarmbrein weer de situatie van vroeger en de reactie van zijn vader. Opnieuw voelt hij zich alleen en verlaten en kruipt hij terug in zijn schulp.

Hoe meer erkenning er voor pesten komt, hoe minder last men later zal hebben van het pestverleden.

Pesten en burnout

Mensen met een pestverleden zijn zich vaak zo onzichtbaar mogelijk gaan gedragen in het leven. Ze zijn erg afgestemd op de buitenwereld, maar veel minder op hun binnenwereld. Het alarmbrein is continue aan het scannen of er gevaar is of dreigt. Net als Karel zorgt dit er vaak voor dat je als volwassene moeite hebt om “nee” te zeggen en om je eigen grenzen te bewaken. ‘Pleasen’ en hard werken geeft erkenning van buitenaf en dat is waar het alarmbrein steeds mee bezig is, want dan is het veilig. Alleen is dat op lange termijn killing voor jezelf. Je staat eigenlijk continu onder stress zonder dat je het zelf echt door hebt. Je lijf is hard aan het werk. Er ontstaan lichamelijke klachten zoals nek- of schouderpijn, hoofdpijn, kortademig of zelfs hartkloppingen. Ook symptomen als concentratieverlies, prikkelbaar zijn, piekeren en slaapproblemen komen veel voor. Maar toegeven aan deze signalen betekent in het hoofd van iemand die gepest is vaak ‘falen’, waardoor je maar door en door gaat. Dit kan resulteren in een burnout.

Pesten en PTSS

Zoals duidelijk is, zijn de effecten van het pesten enorm. Sommige mensen zijn zo heftig gepest dat het enorm diepe sporen kan nalaten. Uiteindelijk kan dit leiden tot een Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS). PTSS is een angststoornis die ontstaat na heftige gebeurtenissen die niet goed verwerkt zijn. Het gaat hierbij om de draaglast die iemand heeft en daarbij het vermogen om de gebeurtenissen te verwerken. De meest voorkomende symptomen van PTSS zijn herbelevingen van de gebeurtenissen. Dit kan zich uiten in nachtmerries of heftige herinneringen op momenten dat je geconfronteerd wordt met een vergelijkbare situatie. Ook emotionele uitschakeling kan plaatsvinden. Zo kan het zijn dat iemand zich niks meer kan herinneren van de basisschool of middelbare schooltijd. Symptomen van PTSS zijn onder andere:

  • Herbelevingen
  • Vermijding van herinneringen of emotioneel uitschakelen van de herinnering
  • Ernstige prikkelbaarheid
  • Slaapstoornissen
  • Extreme spanningen
  • Hevige schrikreacties

De symptomen dienen langer dan een maand aanwezig te zijn alvorens te kunnen spreken van PTSS.

EMDR therapie bij verwerken pestverleden

Hulp zoeken bij het verwerken van een pestverleden is van groot belang. Het is zoveel omvattend dat je hier alleen niet uitkomt.

Een zeer geschikte therapievorm voor het verwerken van een pestverleden is EMDR therapie. Met deze therapie kan je niet alleen traumatische ervaringen in korte tijd verwerken, maar ook het zelfbeeld repareren.

Bij Karel bleek dat drie EMDR sessies al zeer effectief waren. Eerst zijn we bezig geweest met de heftige ervaringen die hij zich nog levendig kon inbeelden. De situatie in de klas met de trui en de situatie met zijn vader die het pesten ontkende. Vervolgens zijn we aan de slag gegaan met de overtuiging ‘ik ben niet goed genoeg’. Na de drie EMDR sessies ervaarde Karel al veel meer rust en werd hij niet meer zo getriggerd door zijn vrouw. Na de EMDR sessies sloeg het alarmbrein van Karel niet meer zo vaak op tilt en konden we verder met andere ondersteunende therapievormen.

Kom je ooit helemaal van je pestverleden af?

Erkenning en acceptatie zijn een belangrijk onderdeel in de verwerking van een pestverleden. Accepteren dat het een deel van je leven is. Maar ook acceptatie door de mensen om je heen, dat het er mag zijn. Als de omgeving reageert met “ach joh, dat is al zo lang geleden, daar moet je niet meer mee bezig zijn” sta je er vaak weer alleen voor. Het is belangrijk dat we als maatschappij inzien dat pesten een enorme impact heeft op mensen en dat dit zelfs jaren nadien nog grote gevolgen heeft.

Therapie kan ervoor zorgen dat je bewust wordt van het ontstaan van je angsten en onzekerheden. Het leert je om hiermee om te gaan. Het is gezond om je soms nog wel eens onzeker te voelen of spanning te ervaren als je moet presteren. Het is echter een verschil of je onzeker bent vanuit je pestverleden of vanuit een gezonde positieve stress reactie. En het pestverleden heeft niet alleen maar slechte dingen met zich meegebracht. Stil staan bij alle krachten die je in je hebt, waardoor je het pestverleden hebt doorstaan is ook belangrijk.

Dus ja, je kan van je pestverleden afkomen, maar je zal het altijd op een bepaalde manier met je mee blijven dragen, maar dan vanuit kracht en niet vanuit een slachtofferspositie.

Anne-Corinne van ACB Praktijk

Heb je naar aanleiding van dit artikel ‘pestverleden verwerken’ nog vragen? Neem dan gerust contact met mij op, want ik kan je helpen. ACB Praktijk is gevestigd in Valkenswaard en goed bereikbaar vanuit de regio’s Eindhoven, Weert en omliggende plaatsen. Mijn naam is Anne-Corinne en ik help je graag, stel gerust je vraag.